Historia szczecińskich wodociągów i kanalizacji
Pierwsza wzmianka o istnieniu systemu wodociągowego na terenie miasta Szczecina pochodzi z 1577 roku, gdy na polecenie księcia Jana Fryderyka przebudowywano Zamek Książąt Pomorskich i doprowadzano do niego bieżącą wodę. Budowniczym wodociągów był Szymon Petzke. W późniejszych latach w trakcie prac ziemnych, prowadzonych przy budowie fortów i umocnień, odkryto przewody wodociągowe wykonane z pni sosnowych, olchowych i dębowych.
Łączone były miedzianymi nasuwkami o długości 50 cm. Drewniany wodociąg prowadził od stawów na Górnym Niebuszewie do Bramy Młyńskiej Miasta, od Staromłyńskiej skręcał w kierunku zamku, gdzie znajdowało się 5 punktów poboru wody.
Przez wieki ludność miasta czerpała wodę ze studni publicznych: ich liczba i lokalizacja zmieniała się wraz z rozwojem miasta. Stan higieniczny miast w całej Europie pozostawiał wiele do życzenia. Mieszkańców nękały liczne choroby, a szybko rozprzestrzeniające się choroby wywoływała epidemie. Dżuma i cholera zbierały swoje tragiczne żniwo, dziesiątkując mieszkańców małych i dużych miast. Umierali najbiedniejsi, bogatsi za radą medyków chronili się w izolowanych domach i na wsi, poza ogniskiem choroby. Mieszkańcy miasta czerpali wodę za pomocą wiader ze studni rozlokowanych na różnych ulicach. W latach 1729 – 1732 król Fryderyk Wilhelm I pozwolił na wybudowanie wodociągu prowadzącego do ozdobnej studni na dzisiejszym placu Orła Białego, wodę zasilającą także Koński Kierat, Farną i Mariacką, doprowadzano ze Wzgórz Warszewskich. 
W połowie XIX w. zbudowano żeliwny rurociąg prowadzący na Łasztownię, a w 1858 drugi rurociąg drewniany prowadzący wodę z Parnicy przez ul. Św. Floriana na teren portu. Jednak istniejące sieci wodociągowe nie zaspokajały potrzeb mieszkańców rozwijającego się miasta. Pierwszy projekt zaopatrzenia w wodę całego miasta powstał w 1826. Realizował go, udoskonalał, rozwijał oraz wytyczył trasy kolektorów kanalizacyjnych, europejski inżynier i architekt James Ludolf Hobrecht. Podczas jego kadencji (radny miejski i szef biura projektowo – wykonawczego miasta), latem 1863 rozpoczęto budowę wodociągów miejskich. 1.10.1865 na terenie Górnego Wiku (dziś dzielnica Pomorzany) uruchomiono pierwszy zakład wodociągowy i stopniowo przyłączano do niego nowe ulice. Zbiornik zapewniający ciśnienie i filtrowanie wody czerpanej z Odry umieszczono na obecnym Wzgórzu Hetmańskim na ul. Orawskiej. Wydajność nowego wodociągu wynosiła około 700 m3/d. Po kilku modernizacjach i zmianach technologii wodociąg ten pracuje do dnia dzisiejszego.
W 1868 James Hobrecht przygotował projekt poprowadzenia wzdłuż wszystkich ulic Starego i Nowego Miasta oraz Łasztowi systemu kanalizacyjnego połączonego z pompowniami, z pomocą których ścieki tłoczone miały być na pola irygacyjne. Budowę systemu kanalizacyjnego miasta rozpoczęto w 1870. Hobrecht opracował też zasady działania zakładu oczyszczania miasta oraz przygotował rozporządzenie dotyczące utrzymania czystości w mieście.
Wraz z dynamicznym rozwojem miasta i rozebraniem w 1872 roku umocnień obronnych twierdzy, pojawiła się konieczność rozbudowy wodociągów miejskich. Należało dostarczyć wodę do odległych dzielnic Szczecina m.in: Niemierzyna, Golęcina, Skolwina i Podjuch.
Na początku lat 20. XX wieku oddano do eksploatacji trzy nowoczesne na ówczesne czasy, mechaniczne oczyszczalnie ścieków: Górny Brzeg, Dolny Brzeg i Grabów. W roku 1939 ogólna długość miejskich sieci wodociągowych wynosiła około 370 km, a maksymalna dobowa produkcja wody około 47 000 m3.
W okresie międzywojennym szczecińskie wodociągi i gazownia stanowiły jeden zakład. Po II wojnie światowej rozdzielono firmę na trzy odrębne zakłady: wodociągi, kanalizację i gazownię.
Zakończenie działań wojennych spowodowało przejęcie władzy w Szczecinie przez polską administrację. Pomimo nakazu całkowitej ewakuacji, wydanego przez niemieckie dowództwo, w Szczecinie pozostało około 6 000 Niemców. W końcu kwietnia 1945 r. infrastruktura komunalna była zniszczona w ponad 75%. Wodociągi nie działały, a woda była potrzebna wszystkim tym co pozostali: ludności napływającej do miasta, wojsku i strażakom - do gaszenia nieustających pożarów. Utworzono zarząd nad wodociągami - początkowo na poziomie wiceprezydenta miasta. Administracja polska objęła nadzór nad stacjami wodociągowymi: “Pomorzany”, “Świerczewo”, “Podjuchy” i “Tatrzańska” (dawne “Nemitz”). Dowództwo wojsk radzieckich przejęło nie zniszczoną stację wodociągową Pilchowo, która do połowy 1947 roku zaopatrywała w wodę głównie ich jednostki. Stacje: “Golęcin” i “Skolwin” znajdowały się do połowy 1946 r. w niemieckiej części miasta.
W maju 1945 r. przeprowadzono inspekcję zakładów wodociągowych. Oceniono, że stację “Pomorzany” uda się przystosować do pracy pod warunkiem uruchomienia starego, pochodzącego z 1886 roku, parowego agregatu prądotwórczego. W ciągu tygodnia “Pomorzany” zaczęły pracować, jednak olbrzymia część wody wypływała w gruzy i można ją byto czerpać tylko z piwnicznych kranów w śródmieściu. Z Poznania oddelegowano do Szczecina dwunastu wodociągowców oraz dwa samochody ze sprzętem do prac naprawczych stacji i sieci. Dzięki temu „desantowi” oraz informacjom i pomocy niemieckich pracowników wodociągów wspólnie zapanowano nad dużymi wypływami wody z sieci.
Następny wodociąg - “Świerczewo” - został włączony w lipcu 1945 roku, co znacznie poprawiło zaopatrzenie miasta w wodę. 12 lipca 1945 r. wyodrębniono z zakładów użyteczności publicznej dwie służby miejskie: Wodociągi Miejskie i Kanalizację Miejską.
Praca pionierów wodociągowych polegała na utrzymywaniu nieprzerwanej dostawy wody dla miasta, zaślepianiu niekontrolowanych wycieków, zdobywaniu materiałów do naprawy rurociągów, poszukiwaniu paliwa (węgiel, drewno, olej napędowy) oraz reagentów do dezynfekcji (chlor, wapno chlorowane, chloraminy). Stacja “Pomorzany” podawała wodę do sieci przy pomocy pomp parowych. W “Pilchowie” pompy napędzane byty agregatami prądotwórczymi na gaz z własnej koksowni. Pozostałe stacje pracowały z wykorzystaniem prądu elektrycznego, którego dostawy były bardzo często przerywane.
We wrześniu 1947 roku dwa samodzielne zakłady połączono w jeden o nazwie Miejskie Zakłady Wodociągów i Kanalizacji w Szczecinie. Dyrekcję objął inż. Teodor Dziabas. W tym czasie zatrudnionych było około 300 pracowników. Ich praca, w początkowym okresie istnienia MZWIK, polegała na zabezpieczaniu posiadanego mienia, odgruzowywaniu obiektów, naprawie rurociągów, inwentaryzacji sieci wodociągowo-kanalizacyjnej i modernizacji urządzeń technicznych. Osoby zatrudnione w zakładzie były w większości bez kwalifikacji. Niezbędnych umiejętności nabywały poprzez praktykę. Zdobywały też wykształcenie w szkołach średnich, wyższych i na organizowanych przez firmę kursach specjalistycznych (wyższe wykształcenie posiadało tylko 0,5% pracowników, a zawodowe zasadnicze - 0,2%).
Cztery lata później, 15 stycznia 1951 roku, nazwę zakładu zmieniono na Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji. Kiedy rozszerzono zasięg działania o miejscowości: Nowe Warpno, Trzebież i Police, w 1975 r. ponownie zmieniono nazwę na Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji.
Zmiany polityczne w Polsce w latach 1989-1990 oraz ustawa o samorządzie gminnym spowodowały likwidację przedsiębiorstwa państwowego i utworzenie z dniem 1 lipca 1991 roku dwóch niezależnych zakładów budżetowych (w Szczecinie i Policach) o nazwie: Zakład Wodociągów i Kanalizacji. W tej formie firma przetrwała do dnia 12 lipca 1999 , gdy Rada Miasta Szczecina podjęła uchwałę w sprawie likwidacji komunalnego zakładu budżetowego pod nazwą „Zakład Wodociągów i Kanalizacji” w celu zawiązania jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. 27 grudnia 1999 r. ZWiK została zarejestrowana jako spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, działającą wg kodeksu Prawa Handlowego. Prezesem Zarządu i dyrektorem generalnym Spółki został Paweł Zieliński. Kapitał założycielski spółki wynosił 150 000 000 zł. Zatrudniała ona: 684 osoby w tym 179 kobiet i 505 mężczyzn.
Pod koniec 2003 roku spółka rozpoczęła realizację programu „Poprawa jakości wody w Szczecinie” współfinansowanego najpierw przez fundusz pomocowy Unii Europejskiej pod nazwą ISPA, a następnie przez Fundusz Spójności. Program ten zakładał wykonanie 23 kontraktów (w tym 15 na roboty budowlane), w ramach których wybudowano m.in. nowoczesną oczyszczalnię ścieków w lewobrzeżnej części miasta, 5 nowych przepompowni ścieków, zmodernizowano starą oczyszczalnię na prawobrzeżu, wybudowano nową magistralę wodną oraz wybudowano ponad 150 km kilometrów nowej sieci wodociągowej i kanalizacyjnej po obu brzegach Odry. Zbudowane obiekty i nowa sieć wodno-kanalizacyjna uporządkowały gospodarkę wodno–ściekową Szczecina. W połowie listopada 2005 zarząd spółki zmienił jej siedzibę z ul. Szymanowskiego 2 na ul. Golisza 10 i tam przeniesiono m.in. władze Spółki, Księgowość, Wydział Handlowy, Wydział Organizacji i Zarządzania, Dział Gospodarki Sanitarnej, Wydział Sieci Wodociągowej. Na parterze funkcjonuje nowoczesne i przestronne Biuro Obsługi Klienta.
Osoby zainteresowane szczegółami historii szczecińskich wodociągów i kanalizacji zapraszamy do zapoznania się z bogato ilustrowaną monografią autorstwa dr. Pawła Guta „Szczecińskie wodociągi i kanalizacja od XVI wieku do 2018 roku”, wydaną w 2019 roku. Wydawnictwo zostało stworzone w oparciu o materiały będące w posiadaniu Archiwum Państwowego, dokumentów spółki oraz archiwów prywatnych długoletnich pracowników Spółki. W wersji elektronicznej można je pobrać TUTAJ.
